مشهورترين مواد اين گروه شامل :
الف : ارگوت ergot و ترکيبات مربوط به آن ( مانند اسيد دي اتيل آميد لايزرجيک يا LSD و همچنين دانه هاي نيلوفر morning glory speed )
ب : فنيل آلکيل آمينها مانند مسکالين (STP) و 2و 5 دي متوکسي – 4 متيل آمفتامين و MDMA (يا 3و 4 متيلن ديوکسي متامفتامين )که وجد يا extasy ناميده ميشود ( نامهاي ديگر آن در پايان ذکر خواهد شد ) .
ج : ايندول آلکالوئيدها : مانند سايلو سايبين (psilosybin)و DMT يا دي متيل تريپتامين اين گروه شامل فن سيکليدين (pcp) و حشيش (THC) نميشود هرچند اين مواد ميتوانند اثرات توهم زا ايجاد نمايند ولي جداگانه مورد بحث قرار ميگيرند زيرا از نظر ساير تاثيرات رواني و رفتاري تفاوتهاي چشمگيري دارند .
مصرف مواد توهم زا حتي درکساني که نشانه هاي وابستگي کامل را دارند , اغلب به چند بار در هفته محدود ميشود .به دليل نيمه عمر طولاني و مدت اثر گسترده اکثر اين مواد , اشخاصي که به اين مواد وابستگي دارند , اغلب ساعتها يا روزهاي متمادي صرف مصرف و رهايي از عوارض آن ميکنند . البته مدت اثر بعضي از اين مواد مثل DMT کوتاه است.
با وجود آگاهي از عوارض نامطلوب مواد توهم زا ( مانند اختلال در حافظه در جريان مصرف و تجربه وحشتناک يا Badtrip که به صورت واکنشهاي وحشت زدگي يا واکنشهاي تاخيري است). ممکن است مصرف آن ادامه يابد . در تجربه وحشتناک يا Bad trip بيمار احساس ميکند که گوئي تجربه توهم زايي اش هرگز به پايان نخواهد رسيد .
بعضي از مصرف کنندگان MDMA ( اکستازي) که يک داروي فعال کننده با اثرات توهم زاست, گزارش داده اند که روز بعد از مصرف آن دچار خماري شده اند که مشخصه آن بيخوابي , خستگي , خواب آلودگي , درد ماهيچه هاي آرواره بعلت به هم فشردن دندانها , از دست دادن تعادل و سردرد است . مصرف کنندگان مواد توهم زا رفتارهاي خطرناکي از خود بروز ميدهند که بدليل فقدان بينش و اختلال در قضاوت است مانند پريدن از پنجره ساختمان تحت تاثير اين باور که ميتوان پرواز کرد يا خارج شدن از اتومبيل در حال حرکت با اين باور که اتومبيل متوقف است .
در مصرف اين مواد حالتي به نام synesthesia يا جابه جايي حسي رخ ميدهد به اين معني که مصرف کننده صداهارا ميبيند يا رنگها را ميشنود و . . . بعد از مصرف اين مواد علائم زير ايجاد ميشود:
اتساع مردمکها , تپش قلب , تعريق , افزايش ضربان قلب ,رعشه , تيره شدن ديد و ناهماهنگي حرکتي. لازم به ذکر است که اين نشانه ها نبايد ناشي از يک بيماري جسماني بوده و نبايد بايک اختلال رواني ديگر توجيه بهتري داشته باشد .
توهمات معمول از نوع بينايي بوده , اغلب شامل شکلها ياتصاوير هندسي و گاهي اشخاص يا اشياء است گاهي مصرف کنندگان رنگ ها را بصورت تجزيه شده و اصطلاحا بصورت رنگين کمان ميبينند. البته شخص مصرف کننده ميداند که اين توهمات ناشي از مصرف مواد است .
گاهي اوقات تجربه توهم در پي قطع مصرف مواد توهم زا در بيماران تکرار ميشود و در اين حالت مصرف کننده دچار يک اختلال ادراکي پايدار ناشي از مواد توهم زا يا به زبان ساده تر دچار يک بيماري رواني نسبتا شديد بصورت پايدار به طول چند هفته و يا بيشتر شده که حتي با قطع مصرف و ترک ماده توهم زا توهمات ادامه پيدا ميکنند .بعضي از اوقات اين حالات با مصرف الکل يا ساير مواد مخدر و يا اضطراب و فشار بيش از حد مجددا ايجاد ميشود که به آن فلش بک مي گويند . اين توهمات شامل : توهمات هندسي , جرقه هاي رنگي رنگ هاي تشديد شده , گسترش تصاوير اشياء متحرک , ردهاي تصويري, هاله اطراف اشياء , درشت بيني يا ريز بيني هستند . اشخاصي که مواد توهم زا مصرف ميکنند ممکن است پر حرف و پراکنده گو باشند و تغييرات سريعي در خلق يا حالات رواني ظاهر سازند.
امکان دارد ترس و نگراني تشديد شود و با وحشت از ديوانه شدن يا مرگ تواّم باشد . بسياري ازمواد توهم زا مثل اکستازي داراي اثرات محرک هم هستند مانند تپش قلب, پرفشاري خفيف خون , افزايش دماي بدن و اتساع مردمک چشم و ممکن است با علائم مصرف محرکها اشتباه شود . اختلالات ادراکي و اختلال در قضاوت در مصرف کنندگان اين مواد ممکن است صدمات يا مرگ و ميرهاي ناشي از تصادفات با اتومبيل , نزاع و کتک کاري يا اقدام به پرش (fly ) از مکانهاي مرتفع را موجب شوند . در اينجا به ذکر نام تعدادي از مشهور ترين مواد توهم زا و اسامي خياباني و توضيحي هرچند مختصر در مورد اثرات آنها مي پردازيم :
1. LSD (lysergic acid diethylamide) ال . اس . دي
ال.اس.دي که در سال 1943 توسط آلبرت هوفمن کشف شد , قوي ترين ماده توهم زائي است که تاکنون شناخته شده است . LSD از قارچي که بر روي چاودار يا ساير غلات رشد ميکند به دست
مي آيد, ولي به طور مصنوعي هم ساخته ميشود . بيشتر بصورت قرص وکپسول و مايع درآزمايشگاه هاي غير قانوني براي پخش در خيابانها توليد ميگردد و گاهي به صورت يک ورقه ژلاتين يا يک قطعه کاغذ خشک کن که هر مربع آن ) يک دوز است عرضه ميشود . حداکثر مصرف آن در اواخر دهه 60 و اوائل دهه 1970 در( اوج هيپي گري بوده است . معمولا تاثيرات آن 30 تا 60 دقيقه بعد از مصرف ظاهر ميشود و 6 تا 12 ساعت به طول مي انجامد . 4 ساعت اول که بيشترين تاثير LSD وجود دارد يک Trip ناميده ميشود . گاهي اوقات LSD را جهت فروش غير قانوني پشت تمبرهاي پستي قرار ميدهند . مهم ترين علامت فيزيکي مصرف LSD قهقهه هاي ناگهاني است . اين قهقهه ها ممکن است در برابر اتفاقاتي که معمولا خنده دار نيستند پيش بيايد و اغلب هم قابل کنترل نيستند . مصرف کنندگان دچار توهمات ديداري و شنيداري واضح ميشوند که از غير واقعي بودن آنها آگاهند . و همچنين دچار نقصان درک زمان , فواصل و وزن ( احساس معلق بودن يا تحت فشار بودن) و نيز کاهش درک فاصله بين اشياء محيط ميشوند . اين مسئله به برخي از افراد نوعي احساس يگانگي با محيط يا Uniqamystica مي بخشد , در حالي که برخي ديگر را دچار وحشت ميکند . در آميختگي احساسات که قبلا ذکر شد مانند ديدن صداها و شنيدن رنگها شايع است .
زياده روي در مصرف آن باعث بروز سايکوز دراز مدت مانند اسکيزوفرني شده و گاهي باعث افسردگي مي شود .
نامهاي ديگر آن به شرح زير است :
Acid اسيد-آسمان آبي blue heaven – کاغذ خشک کن (Blotter) , Trips - شيشه پنجره window pan) ),Tabs ,suger cubes (حبه هاي قند ), hits , microdots يا ريز نقطه ها , doses gelatin , Bartman , chips (چيپس).
2. psilocybin(سايلو سايبين ) : نوعي قارچ خشک شده که به صورت خوراکي يا جوشاندن يا مخلوط با ساير غذاها مصرف ميشود . نامهاي ديگر آن عبارتند از : کلاه آزادي ( Liberty caps)
Mexican mushrooms-magic-shroom -caps
3. DMT : کريستال يا روغن مخلوط آن را با ماري جوانا يا سيگار ميکشند و يا در آب حل کرده و تزريق مي کنند , البته به صورت دماغي هم مصرف ميشود . در بين مصرف کنندگان به Businessmans Lunch (نهار تاجر) و يا Businesmans LSD (LSD تاجر) معروف است .
4. مسکالين : از کاکتوس کوچک هويجي شکل بدست مي آيد . و در بيابانهاي مکزيک و ايالات شرقي آمريکا يافت ميشود . طريقه مصرف آن جويدن کاکتوس تازه يا خشک شده , جوشاندن و دم کردن در چاي يا مخلوط با ساير غذاها است . همچنين اين ماده به صورت کريستال تهيه شده و در داخل کپسول به مصرف کنندگان فروخته ميشود . نامهاي ديگر آن :mescal buttons-peyote-mesc است . اين ماده بيشتر توهمات بينايي ميدهد و خطر مسموميت با آن از LSD و ساير توهم زاها بيشتر است .
5. DOM يا (دي متوکسي متيل آمفتامين ياDimethoxy methyl amphetamine ) طريقه مصرف خوراکي به شکل پودر يا کريستال يا قرص يا کپسول عرضه ميشود . نام خياباني آن STP ميباشد
(S=serenity T=tranquility P=peace )
6. اکستازي ( MDMA) :براي نخستين بار در طور سالهاي 1914-1912 توسط کمپاني دارو سازي merc آلمان با عنوان داروي کم کننده اشتها توليد و مورداستفاده قرار گرفت که به علت اثرات جانبي از رده مصرف خارج شد . از حدود سال 1965 بعضي از روانپزشکان از دوزهاي بسيار پائين آن در روان درماني براي شکستن دفاع رواني و کمک به بيان احساسات بيماران و ايجاد همدلي فردي از آن استفاده کردند . در دهه 1980 مصرف آن گسترش يافت و در سال 1985 توليد غير قانوني آن رواج پيدا کرد و مصرف آن ممنوع اعلام شد . تظاهرات مصرف اکستازي پس از 40 تا 20 دقيقه بروز و 5 تا 4 ساعت در يک حد حفظ ميشود و سپس به تدريج اثرات آن کاهش ميابد .
مصرف آن حس ملايمي از سرخوشي , آرامش , احساس رضايت از وضع موجود , افزايش انرژي بدن , احساس اعتماد , احساس عشق و يکدلي , احساس گرمي و وابستگي به ديگران , برخي حالات معنوي , حس قدرت و . . . ايجاد ميکند .
عوارض و اثرات منفي آن عبارتند از : اختلالات بينائي ( تيره و تار شدن ) , حرکات غير طبيعي چشم , دندان قروچه , لرزيدن , افزايش ضربان قلب و فشار خون , افزايش دماي بدن , اضطراب و حمله هاي وحشت زدگي است و اثرات منفي شديد تر آن عبارتند از : اختلال خواب , کابوس شبانه , تغيير در ادراک زمان , بي پروائي تندخويي , بي قراري , اختلال در مکانيسم نعوظ و نرسيدن به اوج لذت جنسي , عدم تمرکز و فراموشي کاري , افسردگي و افت شديدخلق , بدبيني , کاهش گرايش به کارهاي فکري وجسمي ,تسريع در بروز آلزايمر .
استفاده مکرر ميتواند سبب تخريب زندگي ( مشکلات شغلي , تحصيلي , قانوني وغيره ) شود. مصرف طولاني اکستازي ممکن است باعث تغييرات شيميايي در مغز و در نتيجه بيماريهاي خلقي و به هم خوردن نظم خواب و بروز علائم سايکوز شود .
افزايش درجه حرارت بدن مهم ترين اثر زيان بار مصرف اکستازي است که به سندرم سرتونين مرتبط است. اين سندرم با تغييرات ناگهاني دماي بدن و با بي ثباتي سيستم خود کنترل داخلي بدن همراه است و باعث ولع نوشيدن آب در فرد ميگردد.
آشفتگي رواني , هذيان , بدبيني , سردرد , بي اشتهايي , افسردگي , بي خوابي و حرکات غير طبيعي چشم ( نيستاگموس ) از جمله مواردي است که ميتواند براي چندين هفته بعد از مصرف ادامه پيدا کند . پژوهش ها نشان گر آنست که اکستازي بر روي بخشي از مغز که مربوط به تفکر انتقادي و حافظه است اثر تخريبي دارد . طريقه مصرف اکستازي عموما خوراکي است و به شکل پودر , کريستال , قرص و کپسول عرضه ميشود که معمولا در دوزهاي mg 100-75 ميباشد . نامهاي خياباني آن: EX , اکس , اکستازي , قرص عشق , Lovedrag ,E ,Doves ,XTC ,Adams و قرص شادي و . . . ميباشد . در توليد اين ماده مخدر از methylene dioxy phenyl isopropylam يا MDA هم استفاده ميشود .
7. Amanita muscaria : اين قارچ معمولا در جنگلها رشدميکند و در اغلب نقاط جهان يافت ميشود . اين قارچ معمولا قارچ پرواز يا پرواز جادويي ناميد ه ميشود که به دليل توانائيش در ايجاد حس پرواز آرام (به مدت چند ساعت ) در فرد است ( بدون اينکه باعث مرگ شود )اين قارچ چتري بوده و رنگ آن از کرم تا صورتي متمايل به نارنجي است . عنصر فعال اين قارچ ibotinic acid ميباشد .
10تا 1 قارچ خشک شده که مصرف شود , اثرات مطلوب را براي مصرف کننده ايجاد خواهدکرد. در دوزهاي پايين تر حرکت کردن و لرزيدن دست و پاها و نوعي احساس سرخوشي را متعاقب توهم هاي رنگي به وجود مي آورد و در دوزهاي بالاتر باعث بيش فعالي وگاهي خشونت ميشود مصرف کنندگان سرانجام به خوابي عميق و طولاني همراه با فلج نسبي فرو ميروند.
گروه فن سيکليدينها (phencyclidines)
از اين گروه ميتوان به فن سيکليدين پيپريدين منوهيدوکلرايد يا PCP و کتامين اشاره کرد . PCP در اواخر دهه 1950 به عنوان نمونه اي جديد ازبي هوش کننده ها ساخته شد . از اواسط دهه 1960 در آمريکا به عنوان ماده اي که تحت سوء مصرف قرار ميگرفت در خيابانها به فروش ميرسيد . اثرات مطلوب از کاهش درک درد به وسيله نوعي گسستگي يا حالتي شبيه خلسه , نامنظم شدن ضربان قلب , فشار خون يا تنفس ايجاد ميکند. اين دارو اثرات روانگردان غير قابل پيش بيني ديگري هم بر روي افراد دارد که آنرا به عنوان يک داروي بيهوشي براي انسان نامناسب ميسازد . اگر چه هنوز بر روي حيوانات استفاده ميشود .
PCP به آساني ساخته ميشود و ميتواند به شکل قرص يا کپسول توليد شود ولي اغلب به صورت کريستالهاي نمکي شکل وجود دارد که با توتون , سيگار يا گراس يا . . . مخلوط شده و تدخين مي گردد . همچنين آن را انفيه کرده استنشاق ميکنند . اين ماده از هر غشاي مرطوبي ( مثل واژن , رکتوم , چشم ) قابل جذب است . همچنين بعضي از مصرف کنندگان آنرا در آب حل کرده و تزريق ميکنند. PCT در دوزهاي پايين mg 10-5 , احساس آرامش , احساس مور مور شدن وکرختي ايجاد ميکند و اگر چه مانند LSD ايجاد توهم نميکند , اما تحريف هايي از تصوير بدن , احساس معلق بودن و شناور بودن و سرخوشي ايجاد ميکند که تا 6- 4 ساعت ادامه ميابد . گاهي متعاقب دوز حاد آن افسردگي ايجاد ميشد که تا 24 ساعت بعد ادامه ميابد . در دوزهاي بالاتر برخي افراد دچار نوعي حالت رواني ميشوند که شامل گيجي , بهت و سرگشتگي , مسخ شخصيت,حالت آزار رساننده(persecution) , افسردگي و اضطراب شديد است( که شايد چند روز طول بکشد) . افراد در اين حالت سايکوتيک حاد به سختي قابل کنترل هستند . لذا ممکن است در صورتيکه فرد به دلايل ديگر مستعد خشونت باشدتوسط PCP تغييرات رفتاري چون پرخاشگري , ضرب و جرح واقدامات نسنجيده از خودبروز دهد .تشخيص مصرف PCP توسط آزمايش خون و ادرار امکان پذير است نامهاي خياباني PCP متعدد است که به ذکر تعدادي از آنها بسنده ميکنيم :
گرد(dust) ,گرد فرشته (angle dust), آرامبخش اسبي يا فيلي(elephant or horse tranguilizer) , قرص دوستي و آرامش(peace pill),سوخت موشک(roket fuel), آرام بخش(tranq)
کتامين(ketamin) : اين دارو در ابتدا به عنوان داروي بيهوشي بچه ها ساخته شد و در حال حاضر دردامپزشکي کاربرد دارد . بعضي از مصرف کننده ها تجربيات معنوي با آن دارند . اين ماده به داروي کلوپ ها مشهور است چراکه در کلوپ هاي رقص وشبهاي طوفاني!! مصرف زيادي دارد . مصرف آن به صورت خوراکي ودماغي بوده و ازنامهاي ديگر آن ميتوان به : هروئين توهم زا , vitamik ,kheroin , specialk , ket , psychedelica اشاره کرد . اين ماده را در دوزهاي 375- 50 مصرف ميکنند.